Kven skal gje pasientane svar på spørsmål om fagleg svikt?

Dette innlegget handlar om å ta pasientar og pårørande på alvor. Mange er usikre og utrygge på om helsehjelpa dei har fått har vore forsvarleg og i samsvar med krava i lovgivinga. Den norske helselovgivinga har mange reglar som opnar opp for at pasientar og pårørande kan klaga over forhold ved tenestene som dei meiner er klanderverdige. Men fungerer desse slik lovgivaren har tenkt seg det?

Dersom ein meiner at ein har krav på eit tilbod som ein ikkje får, kan ein senda ein klage til statsforvaltaren gjennom den instansen (kommunen, sjukehuset) som har nekta tilbodet. Når ein meiner at ein har vore utsett for ein skade under undersøking eller behandling i helsetenesta, kan ei fremja ei sak for Norsk pasientskadeerstatning.

Det tredje hovudsporet

Desse to ordningane følgjer stort sett ganske fastlagde saksbehandlingsprosedyrar. Den som har fremja saka, vil få eit eintydig svar, anten har ein rett på helsehjelp eller erstatning, eller så har ein det ikkje. Ganske annleis er det med det tredje hovudsporet for mishagsytringar.

Etter § 7-4 i pasient- og brukarrettslova kan ein be («anmode») tilsynsmyndigheita, og då i første omgang statsforvaltaren, om ei vurdering dersom ein meiner at krav i helselovgivinga er brotne til ulempe for seg. Så langt, så godt. Problemet viser seg i neste runde. Rett nok seier lova at statsforvaltaren skal vurdera dei synspunkta som er sette fram frå pasientens side. Men det er opp til statsforvaltaren å avgjera korleis saka skal følgjast opp. Pasienten opplever enno ein gong å trekkja det korte strået og kan fort kjenna seg mistrudd og makteslaus.

Blir ståande utan svar

Avgjerda frå statsforvaltaren kan pasienten heller ikkje krevja vurdert av eit overordna organ. I praksis tyder det at ei rekkje pasientar og pårørande ikkje får eit eintydig svar på undringa ein har om det tenestetilbodet ein har opplevd har vore i samsvar med det ein etter lova har krav på. I Prop. 57 L (2021-2022) står det følgjande om kor omfattande grunngiving pasienten kan krevja frå statsforvaltaren: «Dersom tilsynsmyndigheten beslutter å ikkje følge opp en anmodning, skal den som har fremsatt anmodningen gis underretning og en kort begrunnelse for beslutningen. Begrunnelsen skal være dekkende og forståelig for mottakeren, men det kan ikke kreves en lengre forklaring.» I praksis tyder dette at mange spørsmål blir ståande utan svar.

Etter lovendringar i 2022 er det lagt tydeleg opp til at ei rekkje saker som blir lagde fram for statsforvaltaren etter § 7-4 i pasient- og brukarrettslova, skal sendast over til den verksemda som har ytt helsehjelpa for nærare oppfølging der, sjå Prop. 57L (2021-2022), s. 21. Av læringsomsyn for kvar einskild verksemd, er ei slik ordning ganske forståeleg. Men sett frå ein pasient- og pårørandesynsstad er ikkje dette utan vidare rimeleg. Ei ganske vanleg undring er derfor om verksemda sjølv verkeleg skal vurdera om dei har gjort feil. Kor truverdig blir utfallet av ein slik prosess? Den eine av oss som har skrive dette har stått i akkurat denne situasjonen. Den andre av oss møter i arbeidet sitt ikkje så sjeldan andre som kjenner maktesløysa i møte med både tenestene og tilsynet.

Må sikre uavhengige ordningar

Det er ikkje vanskeleg å forstå at tilsynsmyndigheita har behov for å avgrensa saksmengda, og då også kunna prioritera dei sakene som er viktige med tanke på framtidige hendingar. Men av omsyn til tilliten til helsetenesta og tilsynssystemet, er det like viktig at pasientar og pårørande som meiner at dei har vore utsette for lovbrot, får eit så eintydig svar som mogleg på spørsmåla sine. Dersom Stortinget ikkje ønskjer at dette skal vera ei statleg myndigheitsoppgåve, må ein i alle fall gjennom lovgivinga sikra at den behandlinga av slike saker lokalt skjer gjennom ordningar som er uavhengige av dei som har ytt den omtvista helsehjelpa.

Pasientar og pårørande seier gjerne at dei ønskjer å få ein klage vurdert slik at det som skjedde ikkje skjer igjen. Læring står sjølvsagt sentralt. Likevel er det ganske tydelege forventningar til at undringar om mogelege lovbrot i helsetenesta må bli undersøkte på ein fagleg forsvarleg og uhilda måte, og vidare at påviste lovbrot må få ein eller annan konsekvens, som blir synleggjort til dømes gjennom organisatoriske endringar. Dersom dette ikkje skjer i regi av tilsynsmyndigheita, er ikkje vegen lang for å melda slike saker til politiet i første runde. Det er ikkje føremålstenleg, korkje av omsyn til tilliten mellom befolkninga og helsetenesta eller av ressursomsyn.

Interessekonflikter:

Kartevoll har hatt saker til behandling hos tilsynsmyndigheitene og NPE (som er avslutta). Braut har tidlegare vore fylkeslege og assisterande direktør i Statens helsetilsyn. Dei skriv som sjølvstendige fagfolk, og ikkje på vegne av noverande eller tidlegare arbeidsgjevarar.